چکیده:
این کتاب با موضوع بررسی تطبیقی نیابت در عبادات در جواهر الکلام و شرح لمعه و باهدف تجمیع مسائل مختلف نیابت در ابواب نماز، روزه، حج، قربانی، خمس، زکات با هدف تطبیق بین نظرات شهید اول، شهید ثانی و محقق نجفی (صاحب جواهر) و تبیین نکات افتراق و اشتراک آنها جمع آوری و تنظیم شده است در این کتاب احکام نیابت از کتب جواهرالکلام و شرح لمعه استخراج‌شده است که از مهم‌ترین منابع فقهی شیعیان می‌باشند؛ شهید ثانی و محقق نجفی اشتراک نظر دارند شرایط نائب عبارت است از اسلام، ایمان، کمال عقل، بلوغ، تمیز داشتن، عادل بودن، علم و آگاهی به اعمال و احکام، ملزم بودن نائب به شرایط نیابت، معذور نبودن نائب، مباشرت نائب و همچنین شرایط خاص نائب حج، عدم اشتغال ذمه نائب به حج، کراهت صروره بودن نائب حج، تعجیل نائب در انجام حج؛ شرایط منوب عنه عبارت‌اند از اسلام، ایمان، فوت منوب عنه وشرایط اختصاصی منوب عنه در حج، عاجز بودن منوب در حج و ناامیدی از بهبودی منوب عنه ، غائب بودن منوب عنه در حج، استطاعت مالی منوب عنه؛ همچنین شرایط منوب فیه این است که از مستحبات باشد، در برخی واجبات با شرایط خاص، تقدم اعمال واجب، عدم شرط مباشرت در تکلیف. به‌طورکلی شهید ثانی و محقق نجفی اشتراک نظر دارند که در مستحبات به‌طور مطلق(هم از اموات و هم از احیاء) نیابت و همچنین اهدای ثواب جائز است. نیابت برای کل عبادات واجب فوت‌شده از میت جایز است تا ذمه اموات با عمل نائب بریء شود؛ نیابت و قضای واجبات از افراد زنده فقط درصورتی‌که عاجز باشند و توانایی حفظ طهارت نداشته باشند و فقط در برخی اعمال حج، جائز است؛ مثل طواف و نماز طواف، سعی، رمی جمرات؛ اما نیابت در مواردی(مثل احرام بستن، وقوف در عرفات و مشعر، حلق، بیتوته در منی) در حج جایز نیست. اما موارد افتراق نظرات عبارت اند از در صورت تلف نمودن اجرت، شهید ثانی قائل است اجاره باطل می شود واجیر ضامن نیست. صاحب جواهر می فرماید در غیر حج، منوب می تواند بدل از اجرت را بگیرد.اگر شخصی فوت نماید و بر عهده‌اش روزه واجب بدل از قربانی باشد،شهید ثانی معتقد است بر ولی میت واجب است، ده روز برای میت روزه بگیرد، در صورت رسیدن به منزلش ؛ اما صاحب جواهر قائل است بر ولی میت واجب است، سه روز برای میت روزه بگیرد، چه میت به شهر رسیده باشد یا نرسیده باشد.همچنین بنا به نظر شهید ثانی اگر فردی طواف نساء را فراموش نماید تا از مکه خارج شود، جائز است اختیارا نائب بگیرد اما صاحب جواهر استنابت اختیاری در فراموش کردن طواف نساء را مجاز ندانسته است.در فساد حج توسط نائب شهید ثانی معتقد است نائب باید حج را در سال آینده انجام دهد اما به نظر صاحب جواهر حج فاسد از عمل نیابتی کفایت می‌کند و نائب مالک اجرت می‌شود. بنا بر نظر شهیدثانی اگر نائب متعلق اجاره را در سال اول تأخیر انداخت، استحقاق اجرت ندارداما به نظر صاحب جواهر حج باطل نمی‌شود و باید کفاره بپردازد.
واژگان کلیدی: نائب، نیابت، استنابت، منوب عنه، منوب فیه، عبادت، شرح لمعه و جواهرالکلام.
