جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران

منظور از «ادبیات تعلیمی»، ادبیاتی است که نیکبختی انسان را در بهبود منش اخلاقی او میداند و همت خود را متوجه پرورش قوای روحی و تعلیم اخلاقی انسان میکند. ادبیات تعلیمی، طیف وسیعی از ادبیات فارسی را تشکیل میدهد. پند و اندرز، آموزه های زهدآمیز و اخلاقیات، گونه های رنگارنگ ادبیات تعلیمی فارسی است، حتی درونمایه های تغزلی و حماسی در ادبیات فارسی به نوعی با آموزشهای اخلاقی پیوند یافته است. ضمن آن که، مهمترین و برجسته ترین شاخه در ادبیات تعلیمی فارسی، آثار متاثر از قرآن، حدیث و منابع اسلامی دیگر چون «نهج البلاغه» است. علاوه بر این، نهضت زهد و جنبش عرفان اسلامی نیز هریک با رنگ و بوی خاص خود، ادبیات فارسی دری را غنیتر کرده اند. در کتاب حاضر نخست، از ادبیات تعلیمی قرن چهارم و پنجم که بیشتر متاثر از اندرزنامه ها و ادبیات پهلوی بوده، سخن به میان آمده است که در آن فرازهایی از مثنوی «آخرین نامة ابو شکور بلخی»، «شاهنامة فردوسی» و اندرزهای «گرشاسبنامة اسدی طوسی» برجسته تر بوده است، در ادامه، مثنوی تعلیمی معروف قرن پنجم، «روشنایینامه» محور کلام نگارنده قرار گرفته است. در پایان کتاب نیز جریانهای فکری تعلیمی منبعث از آموزشهای اسلامی با بهره گیری از کتابهایی چون: «آداب الصوفیه سلمی»، «کیمیای سعادت غزالی»، «حدیقة سنایی» و «مخزن الاسرار نظامی» معرفی و تحلیل میشود.