طغیان توده‌ها

خوزه ارتگایی گاست اسپانیایی از متفکران و فیلسوفان اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم اروپا به شمار می‌آید. وی دارای مصنفات زیادی در فلسفۀ تمدن است که در آن‌ها تبحر خود را در بسیاری از علوم نشان داده است و در واقع می‌توانیم او را جانشین انسیکو پدیست‌ها بدانیم. ارتگا مدت چهل سال از برجسته‌ترین روشنفکران اسپانیا بود و در مرکز فعالیت‌های روشنفکری این کشور قرار داشت که مکتب مادرید نام گرفته بود. وی عملا و نظرا نقش مهمی به عنوان رهبر در سیاست وطن خود بازی کرد. کتاب حاضر زمانی منتشر شده است که فاشیسم در ایتالیا مستقر شده، ولی هنوز هیتلر در آلمان روی کار نیامده بود، دولت‌های بورژوا لیبرال در اروپا و آمریکا زمام امور را دردست داشتند و بحران بزرگ اقتصادی (32-1929) هنوز آغاز نشده بود. در این زمان ارتگا، مانند بسیاری از نخبگان، از این که می‌دید تودۀ مردم یک‌باره وارد اجتماع شده‌اند، از کلبه‌ها، کشتزارها و حومه‌ها به شهرها روی آورده‌اند و به عنوان اعضای جامعه در گردهمایی، راه‌پیمایی‌ها، همه‌پرسی‌ها و... شرکت می‌کنند، بدون آن که تربیت سیاسی و اجتماعی لازم را به دست آورده باشند، سخت خشمگین بود. او شاهد انقلاب‌هایی بود که تنها به جابه‌جایی قدرت می‌انجامید، بی آن که روابط اجتماعی را اصلاح کند. او می‌دید که پیشرفت فناوری با گسترش فرهنگ و معنویت همراه نیست و از این رویداد احساس خطر می‌کرد. توصیفی که او از انسان توده می‌کند بسیار روشنگر و آگاه‌کننده است. ولی با این وجود افکار وی بسیار اروپامحور و غرب‌محور است و شرق و انسان شرقی را سخت تحقیر می‌کند، چون شناخت درستی از آن‌ها ندارد. بنابراین از نظر ارتگا جامعۀ توده‌ عبارت بود از فضای ناشی از انحطاط دموکراسی بورژوایی، دیوان‌سالاری نهادهای اجتماعی و شیوع روابط حاکم بر مبادلۀ پولی به اشکال گوناگون میان همۀ طبقات. به همین دلیل، او بازگشت به جامعۀ غیرصنعتی و "پرسش عقل" را تبلیغ می‌کند.