مفهوم‌شناسی جنبش اجتماعی

تعریف جنبش اجتماعی، تعریفی جامع و مانع نیست. به این معنا که این تعریف غالبا یا آن‌قدر محدود و بسته مطرح می‌شود که تنها برخی از جنبش‌ها را شامل می‌شود و یا به نحوی عرضه می‌گردد که به جز جنبش‌های اجتماعی، سایر حرکت‌ها و کنش‌های جمعی نظیر انقلاب، کودتا و شورش را نیز شامل می‌شود. در فرهنگ واژگان آکسفورد جنبش اجتماعی "جریان یا مجموعه‌ای از کنش‌ها وتلاش‌ها از سوی مجموعه‌ای از افراد که به شکل کم‌وبیش پیوسته به سمت هدف خاص حرکت می‌کنند یا به آن گرایش دارند." تعریف شده است. در یکی از فرهنگ‌های علوم سیاسی نیز در تعریف جنبش اجتماعی آمده است: "تلاش سنجیده، مداوم و متمرکز یک گروه اجتماعی برای رسیدن به هدف‌های مشترک نظیر اصلاح، حفظ، تغییر یا از بین بردن نظام اجتماعی." هر تعریفی از جنبش‌های اجتماعی باید بتواند حداقل سه کار مهم را انجام دهد: اول این که تا حدودی جامع و مانع باشد، دوم به گونه‌ای مطرح شود که مهم‌ترین جنبش‌ها را شامل شود و سوم این که مفاهیمی که به کار می‌برد روشن باشد. به نظر نگارنده‌ی کتاب، جنبش اجتماعی عبارت است از "حرکت یا تلاش جمعی آگاهانه، نسبتا منسجم و سازمان‌یافته‌ی (غیررسمی)، به منظور ایجاد دگرگونی درنظم و وضعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی موجود یا جلوگیری از بروز این دگرگونی‌ها با استفاده از روش‌های اغلب غیر مسالمت‌آمیز". وی در کتاب پس از بیان این تعریف، مساله‌ی "جنبش اجتماعی" و کنش‌های آن در شکل‌بندی‌های سیاسی سازمان‌یافته، تفاوتش با سایر حرکت‌های جمعی، ویژگی‌ها و گونه‌شناسی جنبش‌های اجتماعی، زمینه‌های پیدایش و علل ظهور آن و هم‌چنین کارکردهای جنبش‌های اجتماعی را بررسی می‌کند.