سفرنامه جیمز موریه: سفر یکم: از راه ایران، ارمنستان و آسیای کوچک به قسطنطنیه در سالهای 1808 و 1809و ... (جلد 1)

(از مجموعۀ 2 جلدی)جیمز موریه (1849-1780 م)، سیاستمدار و نویسنده‌ی انگلیسی بود که در سده‌ی نوزدهم دوبار به ایران آمد. بار نخست به همراه سرهارفورد جونز (1809م) از راه خلیج فارس وارد ایران شد ولی پس از شش ماه از راه تبریز ارز روم قسطنطنیه با کشتی به انگلیس بازگشت. بار دوم پس از انتخاب شدن به عنوان منشی سفیر انگلستان "سرگور اوزولی، از طریق اقیانوس هند به ایران رسید (1811م) و این‌بار پنج سال و چند ماه در ایران ماند. در سفر اول موریه به دلیل همراهی هم‌سفران ایرانی و دقت در شیوه‌ی رفتار و کردار و اندیشه‌ی ایشان در زمینه‌ی مردم‌شناسی ایران آگاهی‌هایی در این زمینه به دست آورد. موریه در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار به ایران آمده، شهرهای مختلفی چون بوشهر، شیراز، اصفهان، تبریز، تهران و شهرهای واقع شده در مسیر ارتباطی این شهرهای بزرگ را دیده و مشاهداتش را به صورت سفرنامه نگاشته است. وی مردم ایران را به دلیل نابهره‌مندی از آزادی و آزادگی، مردمی واپس‌مانده، بیدادکش، دروغگو، چرب‌زبان و بت‌ساز می‌شمارد و البته نیکی‌ها و استعداد‌های سرشاران را نیز نادیده نمی‌انگارد. موریه به هر حال دیده‌ها و برداشت‌های خود از شیوه‌ی زندگانی مردم ایران و نگون‌بختی و سیاه‌روزی ایشان را در دوره‌ی قاجار باریک‌اندیشانه می‌نگارد. وی هم‌چنین پس از بازدید از تخت جمشید، در راه شیراز به اصفهان، چشم‌انداز کلی از آن‌جا عرضه می‌کند و به توصیف آثار ویرانه‌های تخت جمشید، نقش رستم و دشت پاسارگاد (دشت مرغاب) می‌پردازد. مطالب کتاب بر اساس مسیر‌های سفر موریه از زمان ورود تا خروج وی مرتب شده‌اند. برخی از تصاویر و طرح‌هایی که موریه از نقش برجسته‌های هخامنشی و ساسانی و یا از آثار و انبیه تاریخی و ورودی شهرها برداشته ضمیمه‌ی کتاب است. از دیگر آثار برجسته‌ی جیمز موریه می‌توان به کتاب حاجی‌بابای اصفهانی اشاره کرد که گزارشی داستان‌گونه درباره‌ی روش زندگی ایرانیان آن زمان است.