علم‌النفس (روانشناسی از دیدگاه دانشمندان مسلمان) به ضمیمه اندیشه‌های حکیم صدرالمتألهین شیرازی در حوزه روانشناسی فلسفی

نگارنده در کتاب حاضر به طرح دیدگاه‌های برخی از دانشمندان مسلمان گذشته در خصوص آن دسته از موضوعات روان‌شناختی‌ای پرداخته که تاکنون اعتبار دارند. وی ضمن مقایسه‌ی این دیدگاه‌ها با دیدگاه‌های روان‌شناسان جدید نتیجه می‌گیرد که دانشمندان مسلمان در این امر پیشقدم هستند. برای نمونه او ابن سینا را مثال زده و خاطرنشان می‌سازد: "ابن سینا به واسطه‌ی تیزهوشی و دقت نظر خود، به شناسایی طبیعت فرایند شرطی‌سازی نایل آمد، پیش از آن که ایوان پاولف، فیزیولوژیست روسی بتواند با تحقیقات تجربی به آن دست‌یابد. به علاوه، ابن سینا توانست فراموشی را از راه ارجاع آن به تداخل معلومات، مورد تفسیر علمی قرار دهد؛ تفسیری که روان‌شناسان جدید، جز در ربع اول قرن بیستم به آن نرسیدند". وی هم‌چنین تصریح می‌کند: "برخی از دانشمندان مسلمان گذشته از قبیل کندی، ابوبکر رازی، مسکویه، ابن خرم، غزالی، فخرالدین رازی، ابن تیمیه و ابن قیم الجوزیه در اهتمام به روان‌درمانی بر مبنای تغییر اندیشه‌ها و باورهای منفی یا اشتباه فرد که در رفتار وی موثر است بر روان درمانگران جدید پیرو مکتب درمان رفتاری شناختی تقدم دارند... ابن حزم، غزالی، ابن تیمیه و ابن قیم الجوزیه برای درمان رفتارها یا خلق‌های ناپسند، روش متضاد با آن‌ها را برگزیده‌اند. این روش، همان است که روان درمانگران رفتاری جدید برای درمان برخی از اضطراب‌های رفتاری از قبیل ترس و بی‌قراری، از آن استفاده کرده‌اند". گفتنی است نگارنده، ضمن ذکر دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان گذشته (شامل کندی، ابوبکر رازی، فارابی، ابن مسکویه، اخوان الصفا، ابن سینا، ابن حزم، غزالی، ابن باجه، ابن طفیل، ابن رشد، فخرالدین رازی، ابن تیمیه، و ابن قیم الجوزیه)، به شرح زندگانی و معرفی آثار آنان نیز پرداخته است. هم‌چنین در بخش پایانی کتاب، مبحثی تحت عنوان "اندیشه‌های ابتکاری حکیم صدرالمتالهین شیرازی در حوزه‌ی روان‌شناسی فلسفی" ضمیمه شده است. در این مبحث سعی گردیده دیدگاه‌های نوین و اندیشه‌های ابتکاری ملاصدرا در حوزه‌ی روان‌شناسی در پنج محور یعنی "جایگاه علم النفس"، "ماهیت نفس"، "حرکت جوهری نفس"، "حدوث جسمانی و بقای روحانی نفس" و "تجرد قوه‌ی خیار" معرفی و تبیین گردد. به زعم نگارنده: "ملاصدرا، علم النفس را از قلمرو علوم طبیعی خارج ساخت و با جای‌دهی آن در قالب چهارمین سفر فلسفی یعنی "سفر بالحق فی الخلق" و بعد از سه بخش اصلی فلسفه‌ی خود، یعنی "امور عامه"، "طبیعیات" و "الهیات بالمعنی الاخص" به این علم منزلتی اختصاصی و ممتاز بخشید".