از میرزا علی‌اکبر تا مروج: فصلی از (تاریخ معاصر اردبیل)

نوشتار حاضر به بررسی مبارزات و شخصیت تنی چند از علمای اردبیل، در دوران پیش از انقلاب اختصاص یافته که از آنجمله است: "میرزا علی‌اکبر"، "شیع‌ العلماء اردبیلی" و "مروج". به تصریح نگارنده: "از ویژگی‌های میرزا علی‌اکبر، سادگی و رفتار اجتماعی بود که دستاویز مناسبی برای تخریب وی بود که ستیز حیدری و نعمتی و حضور روس و انگلیس و عواملشان در این تخریب نقشی داشت البته این جریان در سال‌های بعد از ارتحال وی درباره‌ی روحانیت جریان داشت حیدری‌ها و عمال روس و یا انگلیس، بیش‌ترین نقش را در تخریب میرزا داشتند زیرا نفوذ معنوی وی در میان مردم برای منافع دولت‌های روس و انگلیس، مخاطره‌آمیزی نمود. در ابتدا میرزا موافق مشروطیت بود و بعضی رفتارها او را موافق مشروطه نشان می‌داد. فی‌المثل درباره‌ی مدارس جدید وی اولین مدرسه را دایر و میرزا حمید معلم را به عنوان مدیر مدرسه منصوب می‌کرد و این گرایش به درگیری رقابت‌آمیز حیدری‌ها و نعمتی‌ها دامن می‌زد و موجبه بهره‌گیری عمال روسیه و انگلستان و ایجاد نامنی در اردبیل و غارت این شهر شد که در این میان نقش شاهسون‌ها را نباید نادیده گرفت". در ادامه از حکم جهاد آقامیرزا علی‌اکبر علیه بلشویک‌ها و اتهام به وی مبنی بر قتل امین‌العلماء سخن رفته است. درباره‌ی شیخ‌العلما نیز از انتقاد او از مراسم عید نوروز و چهارشنبه‌سوری و عزاداری توام با سدمعبر در خیابان‌ها سخن رفته است. تا جایی که او خواهان برچیدن حضور عذاداران در معابر و بازار شد و همین امر به ترور وی منجر شد. مرحوم مروج نیز از جمله شخصیت‌های متوسط جامعه و دانشگاهی بود که نگاهی انقلابی داشت و پرهیز از تجمل‌گرایی علت توجه مردم به ایشان بود.