حزب داشناک و جریان نهضت مشروطه

در این کتاب، نقش "داشناکسوتیون" و مبارزان این حزب در جریان نهضت مشروطه ایران با تکیه بر اسناد و مدارک ارضی تشریح شده است. کتاب با این مباحث شکل گرفته است. "تاریخچه‌ی حزب داشناکسوتیون" (چگونگی شکل‌گیری حزب داشناک، حوزه همکاری‌های داشناکسوتیون)؛ داشناکسوتیون و جریان مشروطه خواهی ایران (دوره‌ی اول همکاری‌ها، فعالیت‌های داشناکسوتیون در آذربایجان، شرکت موگر در جنگ‌های تبریز، ورود قوای روس و پایان دوره اول فعالیت‌های داشناک‌ها در آذربایجان)؛ "همکاری‌های داشناکسوتیون با نهضت مشروطه ایران یا دوره‌ی دوم)"، (ارامنه‌ی گیلان، اقدامات حزب پس از تصوف تهران، اولتیماتوم روسیه تزاری و موضع یپرم و داشناکسوتیون در برابر آن). در کتاب آمده است: "با الحاق ارمنستان شرقی به روسیه توده‌های زحمتکش ارمنی امیدشان را به ملت بزرگ روس و مبارزه آزادیبخش آن‌ها که به ضد تزاریسم در حال شکل‌گیری بود بستند. این امر باعث به وجود آمدن یک جریان فرهنگی مخالف با نظام پوسیده‌ی تزاریسم روسیه شد در آخر سال‌های 1830 م. همچنین در 1850 - 1840 م و سال‌های 1870 م. شورش‌های دهقانی در مناطق مختلف ارمنستان بر ضد دولت تزاری صورت گرفت و در سال 1885 م. وقتی که ماموران تزار، اکثر مدارس ارمنی را به زور گرفتند، زد و خوردهای مسلحانه بین سکنه ارامنه و پلیس روس درگرفت.... در تابستان 1862 م. شورش بزرگی در ناحیه زیتون حادث شد. این منطقه بعدها به یکی از مراکز عمده‌ی حزب داشناک تبدیل شد... یک سال پس از شورش زیتون در سال 1863 م. شورش‌هایی در بین روستائیان ارمنی ولات موش و در سال 1865 م. صورت گرفت.... از این پس است که ما شاهد شکل‌گیری انجمن‌های مخفی در جهت پیشبرد جنبش‌های رهایی بخش ارامنه هستیم. این امر اولین هسته‌ی شکل‌گیری حزب داشناک را تشکیل می‌دهد...".