دولت اتابکان آذربایجان (1225 - 1136)

حکومت‌های محلی "اتابکان" در تاریخ ایران از تجزیه امپراتوری سلجوقی پدید آمدند. ("اتابک" عنوان مربیان شاهزادگان سلجوقی بود که اداره بخش‌هایی از قلمرو وسیع سلجوقی را بر عهده داشتند). با ضعف و تجزیه امپراتوری سلجوقیان، اتابکان، قدرت را از شاهزادگان و بازماندگان سلجوقیان گرفتند و دولت‌های مستقلی همچون اتابکان فارس یا سلغر، اتابکان لرستان، اتابکان کرمان، اتابکان موصل و اتابکان آذربایجان تشکیل دادند). کتاب حاضر درباره دولت اتابکان آذربایجان 1136 - 1225 م./ 531 - 622 ق. تالیف یکی از اعضای آکادمی علوم جمهوری آذربایجان است که در هشت فصل تدوین شده است. در فصل اول اوضاع سیاسی امپراتوری سلجوقی پس از مرگ ملکشاه و کشته شدن هارون الرشید، به مثابه زمینه تاریخی ظهور دولت اتابکان آذربایجان و رقابت اتابکان سایر ایالت‌‌ها، بررسی می‌شود. فصل دوم به دوران ظهور و شکوفایی دولت اتابکان آذربایجان اختصاص دارد. در این فصل از زندگی و قدرت‌گیری شمس‌الدین الدنیز موسس دولت اتابکان آذربایجان جانشینی جهان پهلوان، شکل‌گیری دوره مملوکان توسط قزل ارسلان و تکاپوهای فرزندان جهان پهلوان و سرانجام مواجهه اتابکان آذربایجان با خلیفه الناصر و تکش خوارزمشاه سخن رفته است. فصل سوم درباره سقوط دولت اتابکان آذربایجان توسط خوارزمشاهیان و مغولان است. در فصل چهارم، اوضاع "شیروان" و سرزمین‌های تحت حاکمیت اتابکان آذربایجان در قرن دوازدهم و نیمه اول قرن سیزدهم میلادی بررسی می‌شود. در فصل پنجم ساختار حکومت، مناصب، سلسله مراتب قدرت، ارتش و اداره ایالت در زمان اتابکان بازگو شده است. نگارنده در فصل ششم درباره وضعیت شهرها، صنعتگران، ضرب سکه و تداول پول، معادن، گیاهان دارویی، و آب‌های معدنی اطلاعاتی به دست می‌دهد. موضوع فصل هفتم، شیوه مالکیت زمین و مالیات‌ها است. آخرین فصل به معرفی شعر و ادبیات، و مشاهیر و علمای دوران اتابکان آذربایجان اختصاص دارد.